Axısqa türklərinin
dilinin cümlə sintaksisində müraciət
məqsədilə işlədilən
sözlərə - xitablara da çox rast
gəlirik. Xitablar ən çox insanlara müraciətlə
işlədilir, Vətənə çağırış,
Vətənə dönmək, əsasən
bu xitabların məzmununu ifadə edir: Gəlin,
cəməhət, az bişe olsa da hər
birimiz Vətən üçün çalışax
(F.Şəhriyev); Ay baba, Vətənə
misəfir gedax (G.Şahin); Əziz həmvətənlərimiz!
Əli qələm dutan, sözi ötgün
ziyalılarımız, söz sizindir (S.Toraman).
Xitablardan şer dilində
də çox istifadə olunur: Usta Mürtəz,
iştərsin dünya vəfasın\\
Sındırma heç vaxtı könül
qafasın [70, XI.1992].
Ara cümlələr.
Axısqa türklərinin dilində cümlə
daxilində əlavə cümlələr
də işlənir. Bunlar mötərizə
içərisində verilir. Belə cümlələrlə
danışan əlavə qeydlər edir,
müəyyən dəqiqləşmələr
aparır. Bu cür cümlələrdəki
fikir ya əsas cümlədəki fikirlə
bağlı olur, ya da həmin cümlədəki
hər hansı bir sözün ifadə etdiyi
hadisə barədə əlavə məlumat
verir. Məsələn: Xalqımızın
başına gələn və heç
bir xıl ölçiyə sığmiyan
fələkətlər, biz türkləri
(Kendini bir türk kimi tanımişsə)
daha sıx birləşməyə, bir
məqsəd, bir amal uğrunda mübarizə
etməyə yaxınlaşdurmalidur (İ.Səfil).
|