Maddi-mədəniyyət
leksikasının bir hissəsini heyvandarlıq
terminologiyası təşkil edir. Bu adların
formalaşma tarixi qədimdir. Demək olar
ki, heyvandarlıq terminləri ümümtürk
mənşəlidir: tavar (mal), öküz,
tay (dayça), oğlax (erkək keçi),
ənük (küçük), avi (ayı),
sığın (maral), kərinjə
(qarışqa), kinkilə (ağcaqanad),
sinək (milçək), səkərjək
(cırcırama), pətək (arı),
tavşan (dovşan), çiya (soğulcan),
posruq (porsuq), toru və s.
Qeyd: Toru - qara ilə
qızıl arasında bir rəngdə
bulunan at: Ben babamın evin yaktın. // tavladan
torusun çəktin (türkü).
Bu adların oğuz
və qıpçaq qrupu türk dillərində
müxtəlif fonetik variantlarına rast gəlmək
olur. Məsələn: tay-day - mai - dayça
-tayunşa - mailak - maixar; öküz - ököz
- uqez - uxer - oqus - ovis - nqus - ukur -uku - ukurn -uker
- oquz - oruzra [149, s. 53-55].
Ümumtürkoloji səciyyə
daşıyan heyvan adları qədim epoxanı
yaşatmaqla yanaşı, heyvandarlıq
terminologiyasını formalaşdırmış
və zənginləşdirmişdir.
Axısqa türkləri
mal-heyvanın və onların yeminin saxlandığı
yerlərə də adlar vermişlər:
mərək (taxıl və saman saxlanan
yer), axor (pəyə), kom (qoyun ağılı),
baqa (quru ot tayası) və s.
Axısqa türkləri
süd məhsulları ilə bağlı
aşağıdakı termin və terminoloji
ifadələrdən istifadə edirlər:
yağ, qaymak, qurud, dələmə, tavar
peyniri, təpmə peynir, çuma peyniri,
catxi (şor), yoğurt, ayran, atma peyniri, koy
(qoyun) peyniri, çeçil peyniri, güz peyniri
və s.
Balıqçılıq
leksikası. Axısqa türkləri Kür,
Posxov, Anaxtır çaylarından müxtəlif
balıqlar ovlamışlar: loko, mursa, canar;
Onlar balıqları tutmaq üçün
müxtəlif alətlərdən istifadə
etmişlər: ip, olta, qırmaq, tor, qanca
(qırmaq növü), ciya (soxulcan), ciyaqalə
və s.
|